Akut gastroenterit- barsak enfeksiyonu (AGE) Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu Açıklıyor

AGE nedir?

Sıklıkla besinlerle birlikte alınan mikrobiyal içeriğin oluşturduğu, barsak hücrelerini tutan, ishal ile seyreden enfeksiyon. Virüslerden amiplere kadar değişik mikroorganizmalar bu enfeksiyona ve ishale yol açabilir. Daha sık olarak viral AGE görülür. Rotavirus, norovirus, adenovirusler en sık etkenlerdir, lakin pratikte mikroskopik tanıya hem gerek yok hem de çok değerlidir, bu nedenle yapılmaz.

Acillere müracaatlar artıyor mu?

Evet, ülkemizde olağan vakitlerde poliklinik randevuları ve tabip sayısı yetersiz olduğundan küçük salgınlarda bile talep artışı acil servisler üzerinden çözülmektedir. İstirahat raporu, işin süratli bitmesi, serum tedavisi ihtiyacı de en kolay acil servisten çözüldüğü için sıhhat sisteminin eksikleri acil servisler üzerinden kapatılmakta, bu da çok iş yüküne yol açmaktadır. İşçi sayısı, sedye üzere fizik imkanlar bilhassa akşam saatlerinde kâfi olmayabilmekte, bu da çok gerginliğe, yanıtlanmayan sıhhat talebi sonucunda sağlıkçılara karşı şiddete dönüşebilmektedir.

Çoğu vakit meskende sıvı tedavisi, dinlenme ile çözülebilecekken kâfi bilgi sahibi olmama nedeniyle de acil müracaatlar sık görülmektedir. Kitle bağlantı araçları, toplumsal medya, YouTube görüntülerinin aktif kullanımı ile bu hususun kısmen çözülebileceğini düşünüyoruz.

Norovirusler: İshal nedeniyle tabibe başvuran erişkinlerin yaklaşık %20’sinden norovirusler sorumludur. Norovirusler virüslerden kaynaklanan ishal salgınlarının %60-95’ini oluşturmaktadır.

Nasıl Bulaşır?

Esas bulaş ağız-dışkı yoluyla (fekal-oral) olur. Kreş ve yuvalarda, göçmen kamplarında, tatil yapılan kamplarda, hastanelerde, okullarda, restorantlarda, gemilerde, askeri birliklerde ve aile içi bulaş sıktır. Norovirus salgınları ekseriyetle, şahıstan şahsa temas (%35), kontamine su (içme suyu, havuz suları, göl suları, buz küpleri) ve besin (midye, istiridye üzere kabuklu deniz hayvanları, salatalar, dondurma, soğuk yiyecekler, sandviç, taze zerzevat ve meyveler) ile oluşmaktadır. Virüsün ısı ve klorlamaya nispeten dirençli olması su ve besinle bulaşmasını kolaylaştırmaktadır. Virüsün dışkıyla atılımı uzun mühlet (>3 hafta) devam etmekte olup birinci 24- 48 saatte atılımı en üst seviyededir.

AGE yakınma ve bulguları nelerdir?

Gelip süreksiz karın ağrısı atakları, kramplar, sık ve sulu dışkılama (günde 3 kezden fazla), kusma iştahsızlık, halsizlik görülür. Birtakım olgularda bakteriyel içeriğin tesiriyle ateş de görülebilir. İleri olgularda su kaybı bulguları görülebilir ve acil tedavi gerektirir. Sayılan bulguların tümü her olguda görülmez. Tıpkı gün içinde başlayıp biten sulu dışkılama ve bulantı olabileceği üzere günlerce süren, hastaneye yatırılan ve ağır seyreden olgular da vardır.

-Şiddetli olgularda görülen bulgular hangileridir?

• İshal ve kusma sonucu su kaybına (dehidratasyon) bağlı kan basıncı düşmesi, nabız hızlanması, ağız kuruması, göz kürelerinin içe çökmesi
• Kanlı dışkılama
• İnatçı kusmalar
• Bir şey yememe-oral alım azlığı
• Yüksek ve inatçı ateş
• Genel durum bozukluğu
• Bilinç değişikliği
• Baygınlık, ileri derecede halsizlik

Tanı nasıl konur?

Ateşsiz seyreden, önemli su kaybı (dehidratasyon) görülmeyen, hastanın genel durumunun manalı biçimde bozulmadığı, günde birkaç defa sulu dışkılama ile seyreden olgularda ileri inceleme gerekmeyebilir. Doktor kararıyla bu olgular istirahat teklifiyle ayaktan izlenebilir. Daha şiddetli olgularda (inatçı kusmaların eşlik ettiği, su kaybına bağlı bulguların görüldüğü olgular) kan sayımı, böbrek/karaciğer işlev testleri, elektrolitler, kan şekeri, gaita mikroskopisi istenebilir ve tanıya yardımcı olabilir. Viral AGE olgularında birçok vakit incelemeler olağanın dışında bulgu vermez.

Amebiyazis düşünülen şiddetli olgularda, kanlı ishal yahut eşlik eden kimi hastalıkların varlığında kolonoskopi de gerekebilir. Bu olgular yatırılarak izlenecektir.

Normal grafinin sıklıkla faydası yoktur. Tomografi ve öteki ileri incelemeler nadiren, kolay AGE değil de ülseratif kolit yahut Crohn hastalığı düşünüldüğünde, genel durumu bozuk olgularda, bulguların şiddetli olması durumunda, akut batın durumunda (örn. defans varlığında) istenebilir.

AGE nasıl tedavi edilir?

Ateşsiz seyreden, dehidratasyon görülmeyen, genel durum bozukluğu olmayan, inatçı kusmalar görülmeyen olgularda acil tedavi gerekli değildir. Sıvı alımının artırılması, güç sindirilen yağdan varlıklı yiyeceklerin alınmaması, klinik izlem (şiddetli AGE gösteren bulguların -örn. inatçı kusma ve ateş- gelişmesi açısından izlem) kâfi tedavi olacaktır.

Şiddetli olgularda (yukarıda açıklanmıştır) önemli bakteriyel enfeksiyonlar, amebiyazis, kolera üzere durumlarda damar yolu ile sıvı tedavisi, ateş düşürücü tedavi ve aşikâr olgularda antibiyotik tedavisi gerekebilir. Tabip kararı ile bu tedavi acil serviste başlanıp poliklinik denetimine davet edilebilirsiniz. Kimi olgularda ise hastaneye yatırılarak tedavi yapılacaktır. Tabip önerisi olmadan antibiyotik kullanımı tedavi edici olmayacağı üzere, bilakis barsak florasını bozacağından kötüleşmeye yola açacaktır.

Probiyotikler AGE için kesin bir tedavi olmamakla birlikte hasta geçirilen süreyi kısaltmada yardımcı olabilmektedir. Ateş ve kusma üzerinde manalı bir tesiri yoktur.

Kusma giderici olarak kullanılan ağız yoluyla alınan metoklopramid’in AGE olgularında aktifliği hayli düşüktür. İnatçı ve tekrarlayıcı kusmalarda ondansetron kümesi tesirlidir.

Oral rehidratasyon tedavisi (ORT) Dünya Sıhhat Örgütü tarafından uzun yıllardır önerilmektedir ve aşikâr olgularda damar yolu ile sıvı tedavisi ihtiyacını ortadan kaldırabilir. Bu sıvı 50-100 mL/kg birinci 6 saatte verilerek tedavi başlanabilir.

“İshal kesici” yahut antidiyareik olarak bilinen ilaçların çok özel durumlar dışında tedavide yeri yoktur.

İshalli kişinin beslenmesi nasıl olmalıdır?

Temel olarak olağan beslenmeyi sürdürmesi kuraldır. Güç sindirilen yağlı besinler, et vb önerilmez. Yetişkinler için çorbalar, su alımı, zerzevat yemekleri; anne sütü emen küçük çocuklar için eskisi üzere devamı hatta daha sık emzirilmesi önerilir. Anne sütü almayan bebeklerin ise olağanda aldıkları süt yahut mamalarla, öğünler sıklaştırılarak beslenmelerine devam etmeleri uygundur.

Özel dikkat gerektiren durumlar nelerdir?

Toplam beden sıvısı az olduğu için küçük kayıpları güç tolere eden bebekler, küçük çocuklar, yaşlılar, evvelden kıymetli böbrek, karaciğer, kalp ve akciğer hastalıkları olanlar, diyabetikler özel kümeleri oluşturur ve daha dikkatli izlenmelidir. Bu kümelerde kuşku durumunda hastaneye yatırmaya eğilimli olmak daha uygun olacaktır.

İshal salgınlarından korunmak mümkün müdür?

Bireysel olarak yahut ailece AGE’den korunmak muhtemeldir. Tuvalet paklığı ve el yıkama, riskli bireylerin havlu, bardak, çatal-kaşık üzere eşyalarının ayrılması en kolay ve tesirli uygulamalardır. Nefes yahut dokunma yoluyla bulaşmadığından buna yönelik tedbir almaya gerek yoktur. Salgın durumlarında yiyeceklerin bilhassa kaynatılarak tüketilmesi, kuşkulu besin alınmaması kıymetlidir. Esirgeyici antibiyotik yahut öbür ilaç alınması uygun değildir.

Hastaneden/Acil servisten taburcu edilen AGE olgusunun tekrar başvurması hangi durumlarda uygundur?

Şiddetli AGE bulgularının ortaya çıktığı, beklenmedik formda kötüleşme görülen olgular tekrar başvurmalıdır. (BSHA)