Yaşlılarda Yalnızlık ve Toplumsal İzolasyon Sıkıntıları Derinleşti ! Aile fertleri yaşlı bireyleri programlarına dahil etmeli

Gelişmiş ülkelerde nüfusun çoğunluğunu yaşlılar oluştururken nüfus iddialarına nazaran ülkemizde yaşlı nüfus oranının da 2025 yılında %11,0 ve 2030 yılında %12,9 olması bekleniyor. Asıl odak noktasının yaşlının memnuniyetini ve ömür kalitesini artırmak olması gerektiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, gerekli şartlar sağlanmadığında depresyon, uyku bozuklukları, majör depresyon üzere psikiyatrik hastalıkların ortaya çıkabildiğini söz ediyor. Psikolog Demir, günümüz çağdaş toplumunda yaşlıların yalnızlık ve toplumsal izolasyon problemlerinin derinleştiğine dikkat çekerek aile fertlerine yaşlı bireyleri sık sık programlarına dahil etmelerini ve onlarla sohbet etmelerini tavsiye ediyor.

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlıların ruhsal sıhhati ile ilgili değerlendirmelerde bulundu ve tavsiyelerini paylaştı.

Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfusu ağırlıkta

Genel manada kavramsal olarak bakıldığında yaşlılığın hayat sürecinin son evresi olarak görüldüğünü belirten Demir, “Yaşlanma ise doğumdan vefata kadar devam eden bir süreçtir. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından yaşlılık ‘kişinin etrafa ahenk sağlama yeteneğinin yavaş yavaş azalması’ olarak tanımlarken 80 ve üstü yaş aralığını ise yaşlı olarak belirlendi. Günümüzde yaşlı nüfusun gitgide arttığını görüyoruz. Bilhassa gelişmiş ülkelere baktığımızda nüfusun çoğunluğunu yaşlılar oluşturuyor. Bu durum ülkenin yaşlılar için ayrıyeten toplumsal, ruhsal, ekonomik manada stratejiler geliştirmesini gerektiriyor. Ülkemizde toplam nüfus içinde 60 yaş ve üstü nüfus 1950 yılında %5.9 iken, 2016’da yaklaşık 6,5 milyon ile nüfusun %8,3’ünü oluşturuyor. Bu oran 2021 yılında %9,7’ye yükseldi. Nüfus iddialarına nazaran yaşlı nüfus oranının 2025 yılında %11,0, 2030 yılında %12,9 olması bekleniyor.” dedi

Yaşlılarda en sık majör depresyon görülüyor

Demir, yaşlılık devrinin değerine vurgu yaptı kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Asıl odak noktası, yaşlının hayat memnuniyetini ve ömür kalitesini arttırmak olmalı. Yaşlının ömür kalitesini ve memnuniyetini yüksek tutmadığımızda karşımıza pek çok sorun çıkabiliyor. Yaşlılarda görülen psikiyatrik hastalıklara baktığımızda; depresyon, çeşitli demans tipleri, uyku bozuklukları, anksiyete bozukluklarının görüldüğünü söyleyebiliriz. Yaşlılık devrinde rastgele bir organik hastalığa bağlı ya da büsbütün tek başına en sık rastladığımız psikiyatrik hastalık majör depresyondur. Halk ortasında sıklıkla depresyon olarak tariflenen bu tabloda yaşlı ömür gücü kaybeder, yaşamak artık onun için anlamsız hale gelir, alınganlıklar artabilir, yakınlarının kendisiyle gereğince ilgilenmediğini düşünebilir, ilgi muhtaçlığı artabilir, uyku ve iştah sorunları görülebilir, hatta daha da ileri gittiğimizde intihar isteği ile karşılaşabiliriz. Bu intihar etme isteğini genelde pasif bir biçimde ‘artık hayatın manası kalmadı, ölsem de kurtulsam’ ya da “artık Allah’ın canımı almasını bekliyorum’ sözleriyle duyabiliriz.”

Sosyal ve ruhsal meselelerle karşılaşıyorlar

Yaşlıların, yaşlılık devrinde karşılaşmış oldukları değerli problemler ortasında ekonomik meselelerin da olduğunu belirten Demir, “Yaşlılar, yaşlılık periyodunda berbat ekonomik şartlardan ötürü toplumsal ve ruhsal meseleyle karşılaşıyorlar. Yaşanılan ülkenin ekonomik nizamına bağlı olarak hayatın giderek pahalılaştığı, emeklilik ya da ailede para sağlayan kişinin mevti üzere durumlarda gelirin azalması nedeniyle yaşlıların kendi geçimlerini sağlamaları zorlaşıyor.” tabirlerini kullandı.

Emeklilikte kuruntu ve kahır içine girebiliyorlar

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, emeklilik sonrası ekonomik hayata iştiraki azalan yaşlıların ekonomik zahmetler yaşamanın yanında kendilerini gitgide fonksiyonsuz ve yetersiz hissedebildiklerini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Bununla birlikte yaşlıların yalnızlık ve toplumsal izolasyon sorunu günümüzün çağdaş toplumunda derinleşiyor. Ekonomik olarak zahmet yaşayan yaşlı birey birebir vakitte yaşıtlarından da uzaklaşıyor ve birçok vakit yaşıtlarının vefat etmesi ile birlikte zarurî bir yalnızlaşma sürecine giriyor. Emeklilik devri ile çalışmanın sona ermesi ve boş vakit devrinin başlaması, boş vaktin değerlendirilememesi sıkıntısını ortaya çıkarıyor. Bu devrin muvaffakiyet ile geçirilmemesi, yaşlı birey üzerinde olumsuz birtakım davranışlara kaynaklık edebiliyor. Örneğin, kendi kendilerini düşünerek kuruntu ve kahır içine girebiliyorlar. Bu durum da klinikte depresyon dediğimiz tablonun oluşumuna taban hazırlıyor. Boş kalan yaşlı, geçmiş muhasebesine başlıyor ve fonksiyonel olan ya da olmayan pek çok fikir ile baş başa kalıyor.”

İlk yaşlı istismar hadisesi 1975’te görüldü

Yaşlının aile üyelerine vazifeler düştüğünü söz eden Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Literatüre baktığımızda ‘yaşlı istismarı’ olarak bilinen kavram, birinci olarak 1975’te İngiltere’de bilimsel alanda bakıma muhtaç bir yaşlının kendisine bakan bir aile üyesi tarafından fizikî istismara uğramasını tanımlayan bir hadiseyle ortaya çıkmış. İzleyen yıllarda ise bu tarif, yaşlıyla muteber bir ilgi içinde olan bir akrabanın ya da kişinin, yaşlı üzerinde ziyanla sonuçlanan fizikî, ruhsal ve ekonomik istismarından/ihmalinden kaynaklanan mevzuları da içerecek formda genişletilmiştir.” dedi.

Yaşlılar kendilerini gereğince söz edemiyor

Demir, yaşlı ihmalinin pasif ve faal ihmal olarak ikiye ayrıldığını belirtti ve kelamlarını şöyle sürdürdü: “Aktif ihmal; yiyecek, su barınma, giyinme tıbbi ve duygusal dayanak üzere temel yaşama gereksinimlerinin karşılanmasındaki eksiklik ve yetersizliktir. Yaşlıya şuurlu olarak, bilerek ve isteyerek fizikî ve duygusal acı vermeyi de içerdiğini söyleyebiliriz. Bu davranışlar şuurlu ihmal olarak tanımlanıyor. Pasif ihmal ise ziyan verme niyeti olmadan bakıcı kişinin, yaşlı bireyin temel muhtaçlıklarını karşılamada yanlış davranışıdır. Yaşlının ihmal edilmesi; aile fertleri ortasında çatışma olması ya da aile fertlerinin yanlış davranışlarını yaşlıya yansıtmaları, gereksinimlerine karşı umursamaz davranmaları biçiminde görüldüğü üzere, aile üyelerinin yaşlıyı kendilerine bir engellemiş üzere görmeleri, kızgınlık belirtmeleri de kasıt olmayan ihmal olarak biliniyor. Yaşlılıkta aile bireylerinin yaşlıya tavırları değerlidir ve konuşulmalıdır. Ülkemizde yaşlılar kendilerini gereğince tabir etme yeteneğini bulamıyorlar. Yapılan birden fazla reklam, plan ve programlar daha çok gençlere hitap ediyor. Bu da yaşlıların kendilerini izole hissetmelerine neden oluyor.”

Sosyal ömür içinde olmaları teşvik edilmeli

Yaşlıların ruhsal sağlamlığını arttırmak için mümkün olduğunca toplumsal hayatın içinde olmalarını teşvik etmenin, özel marifetleri ile hobilerini ortaya çıkarmanın ve bu çerçevede çeşitli kurslara iştiraklerini desteklemenin değerli olduğunu vurgulayan Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Sabah uyandığında günü planlamak, tertipli olarak hareket etmek, yaşlılık devrine özel maksatlar belirlemek de ömür manasını sürdürmek açısından fonksiyoneldir. Zira makul marifetlerimiz yaşlılık süreci ile birlikte azalır. Bu hünerlerimizi kısmen korumak için “kullan ya da kaybet” teorisini hatırlamak kıymetli olabilir. Bu teoriye nazaran beyin hücrelerimiz kullanılmadığında kaybedilir. Tertipli bilişsel aktivitede bulunmak; ilerleyen yaşlarda dikkat, algı, bellek ve yönetimsel fonksiyonlar üzere temel bilişsel fonksiyonlar üzerine olumlu tesir gösteriyor.” diye konuştu.

Aile fertleri yaşlı bireyi programlarına dahil etmeli

Beyin, son periyot araştırma sonuçlarına nazaran, yaşlı olsa bile kendini yenileme marifetine sahiptir ve yeni nöronların üretimi kelam hususudur. Yaşlanma ile doğal olarak yıpranan ve bilhassa prefrontal korteksteki fonksiyon bozukluğuna giden bir süreç varsa da kişi daha sık toplumsal aktivite ve günü planlama, organize etme, gündemi takip etme, okuma yapma davranışları ile bu süreci yavaşlatabilir. 85 yaşında olan bir kişi 65 yaşında olan şahıstan daha fonksiyoneli, etkin olabilir. Yaşlı bu çerçevede kendini yenilerken aile bireyleri de sıklıkla yaşlıyı programlarına dahil etmeli, onlarla sohbet etmeli, kimi unutkanlıklarını, inatçılıklarını, katı fikir sistemlerini anlayışla karşılamalıdır” dedi. (BSHA9