Türkiye’de 41 vilayette, 500 bin aile zeytincilik yapıyor. Yıllık ortalama 450 bin ton sofralık zeytin üretimi yapılırken, 200 bin ton zeytinyağı üretimi yapılıyor. 500 bin aile zeytinden geçimini sağlıyor. Zeytinin hasadında, budamasında, sofralık zeytin ve zeytinyağına dönüşüm sürecinde fabrikalarda değerli bir istihdam ortaya çıkıyor.
Zeytin ve zeytinyağı dalında ihracat istatistiklerini ise; dönem bazında kıymetlendirmekte yarar var. 31 Ekim itibariyle biten 2019/20 zeytinyağı dönemini 45 bin ton’luk ihracatla geride bıraktık. Geçtiğimiz dönem ise 52 bin ton zeytinyağı ihraç etmiştik. Zeytinyağı ihracatında yüzde 13’lük bir azalış kelam konusu. Toplamda 110 milyon ABD da döviz girdisi elde edilmiş oldu.
30 Eylül tarihinde sona eren sofralık zeytin ihracatımız ise, bir evvelki döneme nazaran ölçü bazında 7 azalarak 84 bin ton olurken, fiyat bazında 3 artarak 145 milyon ABD döviz geliri elde ettik. Bu ihracat sayısı kesimimizin yeni ihracat rekoru olarak kayıtlara geçti.
Ölçü bazındaki düşüşe karşın, döviz gelirimizin artmasının altındaki en değerli etken sofralık zeytinde ünite fiyatımızın 1,55 dolardan 1,73 dolara yükselmesi oldu.
2020/21 ihracat dönemine ise başarılı bir giriş yaptık. Yeni dönemde iki ay geride kalırken zeytinyağı ihracatı evvelki dönemin birebir periyoduna nazaran yüzde 20’lik artış yakalayarak 23,1 milyon dolardan, 27,8 milyon dolara yükseldi.
Zeytinyağı ihracatı ölçü bazında bakıldığında ise; yüzde 13’lük artışla 9 bin 734 tondan, 10 bin 951 tona yükseldi. Türk zeytinyağı ihracatçıları, 2020/21 döneminde sıhhat iksirini dolar bazında yüzde 7 daha fazla fiyata ihraç etme başarısı gösterdi.
Türkiye zeytinyağı ihracatında en büyük artışı Amerika Birleşik Devletleri’nde yakaladı. ABD’ye sıhhat iksirinin ihracatı yüzde 112’lik artışla 5,9 milyon dolardan 12,6 milyon dolara yükseldi. Zeytinyağı ihracatında ABD’nin aldığı hisse yüzde 25’ten yüzde 45’e yükseldi.
1 Ekim 2020 tarihinde başlayan sofralık zeytin ihracatı yatay bir seyir izledi. Sofralık zeytin ihracatı 2019/20 dönemin birinci çeyreğindeki 40 milyon dolarlık ihracat düzeyini korudu.
Sofralık zeytin ihracatında siyah zeytin ihracatı 31 milyon 753 bin dolar olurken, yeşil zeytin ihracatı 8 milyon 241 bin dolar olarak kayıtlara geçti. Türkiye, 1 Ekim – 31 Aralık 2020 tarihleri ortasında 23 bin 208 ton sofralık zeytin ihraç etti.
Zeytincilik bölümünün 2020/21 döneminin geride kalan dilimindeki toplam ihracatı yüzde 6’lık artışla 65 milyon dolardan 69 milyon dolara yükseldi.
Zeytinyağı ihracatımızın 2019/20 döneminde en çok olduğu ülkeler ABD, Suudi Arabistan, İspanya, Japonya ve İtalya olurken, gaye pazarlarımız ABD, Almanya, Birleşik Krallık, Çin, Hindistan, Irak, Iran, Japonya, Rusya ve Suudi Arabistan olarak sıralanabilir. Zeytinyağı ihraç ettiğimiz ülke ve özgür bölge sayısı 131 olarak kayıtlarımıza geçti.
Sofralık zeytinde ihracatımızın en çok olduğu ülkeler Almanya, Irak, Romanya, ABD ve Bulgaristan halinde sıralanırken, kıymetli maksat pazarlarımız, ABD, Almanya, BAE, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Irak, Iran, Romanya, Rusya ve Suudi Arabistan’dır. Sofralık zeytin ihraç ettiğimiz ülke sayısı ise 119 oldu.
Zeytinyağı ve sofralık zeytin ihracatında maksadımız ambalajlı eser ihracatını arttırmak ve 2025’te 1.5 milyar dolar dövizi ülkemize kazandıracak pozisyona gelmek.
2019/20 döneminin tamamında 21 bin ton ambalajlı zeytinyağı ihraç ettik, bu da toplam zeytinyağı ihracatımızın yaklaşık 57’sine denk gelmekte.
Sofralık zeytinde ise toplam zeytin ihracatımızın 95’ini ambalajlı olarak yapıyoruz. Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı dalında dünya genelinde domine eden bir oyuncu olabilmesi için üretimde sürekliliğin ve verimliliğin olması gerekiyor.
Dünya’da zeytin ve zeytinyağı kesimini İspanya domine ediyor. Bunun en değerli nedeni de, dünya genelinde 3,2 milyon ton düzeyindeki zeytinyağı üretiminin yüzde 50’den fazlasını tek başına sağlıyor olması.
İhraç pazarlarında var olabilmeniz için eser arzınızın sürekliliğini sağlamanız gerekiyor. Bir yıl var, bir yıl yok olduğunuz vakit sürekliliği sağlamanız mümkün olamıyor.
Sürekliliği sağlamanın yolu üretimi arttırmaktan geçiyor. Türkiye 180 milyona ulaşan zeytin ağacıyla ortalama 200 bin ton zeytinyağı üretirken, İspanya 330 milyon zeytin ağacıyla ortalama 1,6 milyon ton zeytinyağı üretebiliyor.
Bizim de, sofralık zeytin üreticisine verilen 15 kuruş, zeytinyağı üreticisine verilen 80 kuruş takviyesi sofralık zeytinde 70 kuruşa, zeytinyağında ise 3.5 TL’ye çıkarmalıyız. Üretici bu sayede ağacına daha hoş bakacak ve üretim artışı sağlanacaktır.
Tarım ve Orman Bakanlığı, 2023 yılı için 650 bin ton zeytinyağı, 1 milyon 200 bin ton sofralık zeytin rekoltesi maksadı belirmişti. Bu amaca ulaşabilmemiz için zeytin üreticisinin dayanaklarının arttırılması gereğinin altını çiziyoruz.
Milletlerarası Zeytin Konseyi’nin yayınladığı son rapora nazaran, 2020/21 döneminde dünya zeytinyağı üretiminin 3,5 artışla 3 milyon 320 bin ton olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Geçtiğimiz dönem epeyce berbat bir dönem geçiren İspanya’da zeytinyağı rekoltesi 41 artışla 1 milyon 596 bin ton olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Öteki değerli üretici ülkelerden İtalya’da 21’lik düşüş ile 290 bin ton, Tunus’ta ise 65 düşüş ile 120 bin ton zeytinyağı rekoltesi beklenmekte.
Tekrar birebir rapora nazaran, sofralık zeytinde dünya genelinde 2,6’lık bir artış yaşanması ön görülüyor. En büyük üreticilerden Mısır’da 6,7 artışla 800 bin ton, İspanya’da 28 artışla 590 bin ton, Yunanistan’da ise 3,6 artışla 230 bin ton üretim bekleniyor. Bir başka değerli sofralık zeytin üreticisi olan Cezayir’de ise 4,2’lik düşüş ile 310 bin ton üretim öngörülmekte. Birebir biçimde Fas ve Tunus da önümüzdeki dönem sofralık zeytin üretiminde düşüş beklenen ülkeler ortasında yer alıyor.
Türkiye, yıllara nazaran değişmekle birlikte sofralık zeytin üretiminde yıllık ortalama 450 bin tonluk üretimle dünyada ikinci ya da üçüncü sırada yer alıyoruz.
Türkiye, zeytinyağı üretiminde ortalama 200 bin tonluk üretimle dünya sıralamasında dördüncü ya da beşinci sıranın sahibi oluyor.
Bu yıl rekolte şimdi resmi olarak açıklanmamakla birlikte üretici bölgelerden aldığımız bilgiler ve müşahedelerimiz rekoltenin geçen yılki rekoltemizin bir ölçü altında kalacağı istikametindedir.
Türkiye’nin sofralık zeytin ve zeytinyağı tüketimine bakacak olursak; Türkiye, yıllık 400 bin tonluk sofralık zeytin tüketimiyle dünya genelinde en çok sofralık zeytin tüketen ülkeler ortasında gelmektedir.
Dünya genelinde, sağlıklı eser tüketimi yükselen bir trend. Bu süreçte zeytin ve zeytinyağına olan talepte artış var.
Pandemi sürecinde sağlıklı beslenmenin değeri daha da uygun anlaşıldığı için dünya genelinde bilhassa Avrupa ve ABD üzere gelişmiş ekonomilerde hane içi zeytin ve zeytinyağı tüketiminde artış kelam konusu. Pandemi periyodunda beşerler uzun müddet meskenlerinde kaldılar ve tekrar kahvaltı yapmaya başladılar. Bu süreç sofralık zeytin tüketiminin artmasını sağladı.
Lakin pandeminin en olumsuz etkilediği bölümler olan turizm&ağırlama bölümünde yaşanan daralma nedeniyle, otel cafe ve restoranlardaki tüketimde ister istemez azalışlar yaşandı.
Türkiye, zeytinyağı üreten ülkeler ortasında kişi başına en az zeytinyağı tüketen ülke pozisyonunda. Ülkemizde zeytinyağı tüketimi kişi başına tüketim 2 kg’ın altında kalıyor..
Üretici ülkelerden Yunanistan, İtalya, İspanya’da kişi başı 15 kg’ın üzerinde tüketim yapılmakta. Gayemiz Türkiye’deki zeytinyağı tüketimini kısa vadede 5 kg düzeyine çıkarmak. Bu maksada ulaşılabilmesi için ise sıhhat iksiri ve şifa kaynağı olan zeytinyağında 8 olan KDV oranının 1’e indirilmesini talep ediyoruz. KDV’nin indirilmesi tüketimi artıracak ve böylelikle orta ve uzun vadede kalp, damar ve kanser hasatlıkları için yapılan sıhhat harcamaları azalarak Sıhhat Bakanlığımız ilaç harcama bütçesine azaltıcı tarafta katkı sağlayacaktır.
Zeytin ve zeytinyağı bölümünün problemlerini da başlıklar halinde şöyle özetleyebiliriz.
Üreticinin desteklenmesi beklentimizi daha evvel lisana getirmiştim. Zeytin ve zeytinyağı dalında ihracatta verilen ihracat takviyelerinin de arttırılmasını bekliyoruz. Şu an 1kg’a kadar ambalajlı zeytinyağı ihracatında ton başına 1600 TL, sofralık zeytinde ise 630 TL ihracat iadesi sağlanıyor.
Bu fiyat ambalaj büyüdükçe azalmakta. 1-2 kg ortasındaki ambalajlarda zeytinyağında 820, sofralık zeytinde 425 TL, 2-5 kg ortasındaki ambalajlarda ise zeytinyağında 430 TL, sofralık zeytinde 280 TL dayanak verilmektedir. Bilhassa Uzak doğu ülkelerine eserlerimizi galon tipi ambalajlarda ihraç ettiğimiz için, ambalaj büyüklük parametrelerinin 0-1 kg ortası, 1-3 kg ortası, 3-5 kg ortası olarak revize edilmesinin kesimimiz için büyük yararı olacağını düşünüyoruz.
Zeytinyağı bölümünün meselelerinden bir tanesi yüzde 8 oranındaki KDV’nin yüzde 1’e indirilmesi beklentisidir.
Zeytinyağı ihracatında Avrupa Birliği’ne 100 ton olan ihracat kotamızın öteki üretici ülkeler düzeyine çıkarılması gerekmektedir. Birinci kademede 15 bin ton kotasız ihracat kotası verilmesi gerekmektedir.
Avrupa Birliği’nden ayrılan İngiltere ile yaptığımız Hür Ticaret Muahedesi kapsamına Türk zeytinyağının alınmasını bekliyoruz.
Zeytin ve zeytinyağı üretiminde amaçlarımıza ulaşabilmek için Tarım ve Orman Bakanlığımız öncülüğünde yaşlı zeytin ağaçlarının tıraşlanması (gençleştirilmesi) hasebiyle oluşacak gelir kaybının, çiftçinin eser kaybı yaşadığı yıllarda desteklenmesini istiyoruz.
Ülkemiz iktisadı açısından değerli olan zeytinciliğin üretim bölgelerinin hava ve toprak kuralları ile uyumlu, bölgelere adaptasyonunu tamamlamış çeşitlerden (örneğin; Akhisar-Uslu, Aydın-Memecik, Bursa-Gemlik gibi) dikim yapılmasının desteklenmesi gerekmekte. Gereksinim duyulan eserlerin, bilhassa Tekir(Eşek), Domat, Memecik üzere iri taneli zeytin çeşitlerinin dikim ve üretiminin teşvik edilmesi gerektiğinin dillendiriyoruz.
Zeytin yoksul toprakların meyvesidir ve ülkemizde kıraç topraklarda yetişen zeytin ağaçlarının büyük bir kısmı sulama altyapısından mahrum. Bu bakımdan damla sulama sistemleri, derin kuyu açılması ve elektrik harcamaları mevzularında Bakanlıklarının acil dayanağına gereksinim duyulmakta. Ayrıyeten çiftçimize verilen mazot ve gübre dayanağının de artırılması büyük değer taşıyor.
Bakanlığımızın vereceği 1 ünite dayanağın 10 yıl içerisinde ülke iktisadına artı 10 ünite gelir olarak geri döneceğinden hiç kuşkumuz yok.
Kesimimizde iç piyasaya baktığımızda, en kıymetli sorun olarak karşımıza zeytinyağında taklit ve tağşiş çıkmakta. Taklit ve tağşişin önüne geçilebilmesi için cezai yaptırımların arttırılarak tağşişli zeytinyağı ticareti yapanların nitelikli kabahatler kapsamında cezalandırılması gerekmekte. Tağşişin süreklilik kazanması halinde ise ilgililerin ticaretten menedilmesi sağlanmalı.

Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı