Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar sonrasında oluşabilecek Etraf sıhhati riskleri konusunda BSHA’nın sorularını yanıtlayan Etraf Mühendisleri İzmir Şubesi ilim Şurası Üyesi Etraf Mühendisi E. Helil İnay Kınay, “Deprem ve yaşadığımız afetle birlikte yıkımı ve yıkımın getirdiği acıları yaşıyorken, hem toplu yıkımın getirdiği atıklar hem de bölgedeki sıhhat ve çevresel altı Bina şartlarından kaynaklı riskler doğru  yönetilmezse Fazla daha Aka felaketlere yol açacaktır” dedi. 

Türkiye, 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş Depremi’nin yaralarını sarmaya çalışırken, zelzele afeti sonrasında insan sıhhatini tehdit eden pek Fazla bahsin yanında Etraf sıhhati problemleri da gündeme geldi. Hatay’da Mileyha Kuş Çenneti’ne zelzele bölgesinden götürülen moloz ve çöplerin dökülmesi yansılara neden oldu. Yaban hayatı Uzmanı, Kuş Gözlemcisi, Kılavuz ve Fotoğrafçı Emin Yoğurtcuoğlu’nun twitterdan duyurduğu çöp ve moloz dökümü ile gözler Etraf sıhhati konusunda yapılan çalışmalara çevrildi. ilim sıhhat Haber Ajansı (BSHA) afetler sonrası Etraf sıhhatinin korunması konusunda atılacak adımlar ile ilgili Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Etraf Mühendisleri Odası İzmir Şubesi eski Lideri, ilim Konseyi Üyesi Etraf Mühendisi Helil İnay Kınay ile görüştü. 

Kınay, Kahramanmaraş sarsıntıları sonrasında Yine yeniden gündeme gelen, afetler sonrası oluşabilecek Etraf sıhhati sıkıntıları ile ilgili sorularımızı yanıtladı. Kınay, zelzeleler sonrasında Etraf sıhhati konusunda yapılacakların kanunlar ve yönetmeliklerle belli olmasına Karşın meydana gelen her afet olayından sonra yanlış uygulamalara Şahit olunduğunu söyledi. 

BSHA: Kahramanmaraş zelzelesi sonrası insan sıhhatini tehdit eden bir öbür Faktör da yıkım atıklarıyla ilgili uygulamalar konusunda atılacak adımlar oldu. Yıkılan Fazla sayıda binada yıkıntı kaldırma çalışmalarına başlandı. Etraf sıhhati konusunda yapılan çalışmalar konusunda sizin değerlendirmenizi alabilir miyiz?

H.İ.K: Afet anı ve sonrasında yapılması gerekenler uyum, uzmanlık ve disiplinle yürütülmesi gereken, vakte karşı bir Ömür savaşı. Bu süreçte bir taraftan arama kurtarma çalışmaları devam ederken, bölgede bulunan yurttaşlarımızın zelzele bölgesinde süreksiz barınma alanlarının oluşturulması, hasar tespit çalışmaları, hasarlı binaların boşaltılması, yıkım süreçleri ve yıkıntı kaldırma çalışmalarının yürütülmesi gerekiyor. bütün bu çalışmalar bütününde yurttaşlarımızın Ömür hakkı, barınma, güvenlik, sağlıklı inançlı Besin ve suya erişim üzere insani gereksinimlerin yönetilmesi süreci yaşamsal ehemmiyete sahip. Sarsıntıdan bugüne kadar geçen günlerde bölgedeki koordinasyonsuzluk ve eksiklikler felaketin boyutlarını da büyüttü. Arama kurtarma çalışmaları bir yana sarsıntıdan kurtarılan vatandaşların toplanma ve barınma alanlarında sağlıklı ve inançlı şartlarının sağlanması sürecinde Temel gereksinimlerin bile karşılanmadığı bir süreci yaşıyoruz. Yalnızca yıkım değil, yıkımın getirdiği çevresel problemler ve sıhhat riskleri de  bölgede yaşayanları ve afet sonrası çalışmalar için bölgede bulunan bütün vazifelileri Olumsuz etkiliyor. Su, tuvalet, duş, paklık muhtaçlıklarının karşılanamaması, kanalizasyon, çöpler, bölgede oluşacak salgın hastalıklar ve öbür sıhhat meseleleri felaketin görünmeyen boyutları olarak karşımızda duruyor. Afet bölgesinde Temel çevresel altyapı ve hijyen şartlarının sağlanması en Kıymetli muhtaçlık şu anda. Bir taraftan afet bölgesinde hayatın getirdiği meseleler, öbür taraftan yıkım atıkları ve yıkıntı kaldırma çalışmaları kapsamında oluşan meselelerin tahlili için Gerekli teknik tedbirlerin alınması, bölgede bulunanların gözetici maske, eldiven üzere sıhhat Emniyet ekipmanlarına sahip olması gerekiyor. Ne yazık ki gördüğümüz manzaralar Temel gereksinimlerin bile karşılanmadığı noktada bu tedbirlerin yetersiz kaldığını ve bundan sonraki süreç için de sıhhat problemlerinin ortaya çıkacağını gösteriyor.

BSHA: Yıkım Atıkları Nasıl Yönetilmeli?

H.İ.K: Deprem anında toplu yıkımlar ile Birlikte zelzelenin yarattığı çevresel riskler ve tehditler afetin en Değerli sıkıntısıdır. Yapıların yaşı, üretiminde ve varsa yalıtımında kullanılan gereçler, kullanıcıları tarafından Bina içinde yahut üzerinde kullanılan kimyasallar (üretim, paklık, bakım vb) aydınlatma armatürlerinin tipi üzere ögeler yapıların yıkılması ile atmosfere yayılarak hava kirliliğine neden oluyor. Yapılan araştırmalar, Bina çökmelerinin ve yıkımlarının yaşandığı bölgelerde yüksek konsantrasyonda radon, asbest, cıva, sülfür, klor üzere solunması sakıncalı gazların varlığını ortaya koyuyor. Bu nedenle sarsıntı sonrası oluşacak toz ve gaz kirliliğine karşı arama-kurtarma grupları dışındaki bireylerin yıkılan yapılara yaklaştırılmaması, grupların arama-kurtarma sürecinde tam donanımlı ekipmanla çalışmaları, yıkıntıların temizlenmesi evresinde ise tekrar toz ve gaz yayılımının olacağı hesaba katılarak etkilenim bölgesi hesaplanarak vazifeliler dışındaki bireylerin alandan Irak tutulması ve kirli havayı solumalarına Mani olunması gerekiyor. zelzele sonrasında arama kurtarma ve yıkıntı kaldırma çalışmaları sırasında alanda esirgeyici Emniyet ekipmanına sahip, eğitim almış uzman işçi dışında şahısların bulunmaması gerekiyor. Bu faaliyetlerin oluşturduğu toz ve içerisindeki Türlü kimyasallar çalışma alanı ve etkilenim bölgesinde bulunan bireylerin sıhhat güvenliği için de riskler oluşturuyor. Yıkım atıklarının kendi içeriğindeki tehlikeli ve öteki atıkların ayrıştırılması, Geri kazanılabilir atıkların ve hususların Müsait formüllerle bu atıklardan ayrılması, tekrar kullanım için süreçlerinin gerçekleştirilmesi gerekir. Onun dışında kalan Enkaz atıklarının da denetimli nizamlı alanlarda Özel şartlarda depolanması gereklidir. Bu alanların yer seçimi, depolanma şartları ve bu sürecin denetlenmesi en Kıymetli faktörlerdir. Ve bütün bu süreç uzman çalışanlarca yürütülmelidir.

“Yıkım atıklarının Etraf ve Kamu sıhhati riski yaratmadan yönetilmesi gereklidir”

BSHA: Yıkım atıklarının içerikleri hakkında bilgi verebilir misiniz?

H.İ.K: Bina yıkımlarından kaynaklanan atıklar kullanılan Bina gereçlerinin içeriğine göre  radon, civa, kurşun, Türlü toksik kimyasallar, hatta binaların üretim yıllarına bağlı olarak asbest üzere unsurları içerir. Özellikle yaşı eski olan binalarda, yer ve tavan kaplamaları, yalıtım maksatlı püskürtme kaplamalar, Uzaklık duvarlar, yangına sağlam yalıtım panelleri, kazanlar, kaloriferler, yalıtım ceketleri, asbestli çimentodan imal edilmiş eserler, conta elemanları, kağıt eserler, yangın battaniyeleri, Pis su boruları, eternit levhalar, ve derzlerdir vb. alanlarda yalıtım gereci olarak kullanılmış olan asbest en Kıymetli sıkıntılardan bir tanesi. Asbest ve öbür tehlikeli atıkları içeren moloz ve atıkların temizlenmesi, İnşaat alanındaki asbest ya da asbest katkısı içeren eserlerin taşınması, yüklenmesi, yerleştirilmesi, depolanması, denetimi ve toparlanması süreçleri süreçlerinde çalışanların ve bölgede yaşayanların asbeste maruz kalma riski var. Eski binaların imalinde kullanılan materyaller ortasında yer Meydan asbestin, binaların yıkımı safhasında ayrıştırılması ve bertarafı ile ilgili oluşabilecek çevresel risklerin yanlışsız yönetilmesi gerekiyor. Bu sürecin Özel prosedürlerle, çalışanlar için kullanılacak Özel ekipmanlarla Etraf ve insan sıhhatine ziyan vermeyecek biçimde tedbirlerinin alınarak gerçekleştirilmesi, oluşan atıkların tekniğine Müsait olarak bertaraf edilmesi gerekiyor. Bu açıdan bir öteki Değerli Sorun enkazda, yıkım işlerinde çalışanlar, o enkazı depolayan bireyler için de bir sıhhat sorunu teşkil ediyor. bütün bunların Etraf ve Kamu sıhhati riski yaratmadan yönetilmesi gereklidir.

BSHA: Yıkım öncesi neler yapılmalı?

H.İ.K: Tüm çalışmalar boyunca bölgede yaşayanlar ve çalışmalar için bölgede bulunan teknik grubun gözetici Emniyet ekipmanlarına sahip olmaları sağlanmalı. yıkıntı kaldırma ve yıkım çalışmalarının toz oluşturmayacak biçimde, oluşacak toz tesirinin ve istikametinin Denetim edilerek Gerekli tedbirleri alınarak gerçekleştirilmesi gerekiyor. Enkazın kaldırılması, taşınması, belirlenen hafriyat döküm alanlarında alana döküm ve depolama şartlarında, hafriyat alanlarının seçimi ve idaresinde de kapsamlı, denetimli biçimde uzmanlarla çalışmaların yürütülmesi gerekiyor. Afette yaşanan Aka çaplı yıkımda bu Sıkıntı Fazla daha Aka boyutlara ulaşmakta. Bölgede uzun vadeli süreceği görülen yıkıntı kaldırma ve yıkım sürecinde Gerekli tedbirlerin acilen alınması, çalışana ve bölgede yaşayanlara esirgeyici ekipmanların sağlanması gerekiyor. yıkıntı idaresi sürecinde Geri dönüşebilen materyallerin ayrılması, yine kullanımının sağlanması süreçlerinde de yer seçimi, kullanılan ekipmanlar ve işçinin hami Emniyet önlemlerinin alınmış olması gerekiyor.Ayıklama, kırma eleme süreçlerinde oluşan toz ve içeriğindeki tehlikeli kimyasalların yaratacağı kirlilik ve tesirleri de gelen meselelerden bir tanesi. zelzele nedeni ile şu Lahza ölçüsünü tam olarak bilemediğimiz yıkım atıkları ile karşı karşıyayız. Yıkım atıkları içeriğindeki toksik ve kimyasal etmenler nedeni ile hava, su, toprak kaynaklarını , Ömür döngüsünü Olumsuz etkileyecek, Etraf ve Kamu sıhhati riski yaratan özelliktedir. Yıkım atıklarının idaresi, taşınması, depolanması süreçleri mevzuatlarımızda tanımlıdır. Bu atıkların sızdırmazlığı sağlanmış, denetimli alanlarda depolanması gerekmektedir. Tüm bunlara Karşın uygulamada kâfi kontrolün olmaması, bu süreçlerin gerçek yönetilememesi esasen mevcutta yaşadığımız bir sıkıntıydı.

BSHA: Yıkım atıklarının bertaraf edilmesi süreçlerinde yaşanılan meseleler ne üzere Ömür meselelerine neden oluyor? 

H.İ.K: Bölgede yürütülen yıkıntı kaldırma çalışmaları ve ağır hasarlı olan yıkılacak yapı sayısı değerlendirildiğinde bu faaliyetlerin yaratacağı çalışan işçi ve bölgede hayatını sürdüren, ikamet eden vatandaşlarımız için de çevresel ve sıhhat risklerini ortaya koymak ve Gerekli önlemleri almak gerekiyor. Ağır hasarlı binalardan başlayarak yapılan yıkım sürecinde asbest envanteri, atık Yönetim planı vb. çalışmalar gerçekleştirilerek binaların var durumu ve yıkım sürecinin nasıl yürütüleceği, Aka ölçüde hafriyatın nereye götürüleceği, planlanmasına yönelik değerlendirmeler yok. 

“Yıkım kaynaklı asbest ve öteki toksik kimyasal gazları içeren tozun solunması ile kanser başta olmak üzere Önemli sıhhat sorunları ile karşı karşıya kalınabilir”

BSHA: Ne üzere bir felakete neden olabilir? 

H.İ.K: Bugün bölgedeki yıkım sürecinde yıkıntı kaldırma faaliyetleri sırasında ferdî hami Emniyet tedbirlerinin hiçbirinin olmadığını, enkazların denetimsiz bir formda taşındığı, enkazın döküldüğü alanın sulak Meydan olduğu ya da baraj havzası olduğu imaj ve bilgilerinin geldiği bir noktada bu enkazın nasıl yönetileceği üzere Aka bir meseleyle karşı karşıyayız. Enkazın nasıl yönetileceği, ayrıştırma süreçlerinin nasıl ve hangi alanlarda yapılacağı, bu atıkların nerelerde depolanacağı ile ilgili değerlendirmeler kamuoyuyla paylaşılmış değildir. Bu atığı hakikat halde yönetemezsek, şu anki yıkım sürecinin yanlışsız yönetilememesi Fazla Aka felaketlere neden olabilir. Bu çalışmaların denetimli, planlı ve ilgili tedbirler alınarak uzman işçi tarafından yürütülmesi, kontrolünün faal gerçekleştirilmesi yaşamsal. Yıkım atıklarının içerdiği tehlikeli kimyasallar bulunduğu bölgede hava,su toprak kirliliği ile uzun yıllar sürecek Etraf ve Kamu sıhhati sıkıntılarına yol açacaktır. Bölgede yıkım kaynaklı asbest ve diğer toksik kimyasal gazları içeren tozun solunması ile kanser başta olmak üzere Önemli sıhhat sorunları ile karşı karşıya kalınabilir. Bu nedenle bölgede toza karşı yüksek hami özelliği bulunan FFP2 ve FFP3 tipi maskelerin kullanılması gerekiyor.

BSHA: Yıkım atıkları içerisinde en Fazla ismi geçen kimyasal asbest olarak karşımıza çıkıyor. Asbestin yapı yapı materyallerinde yasaklandığını biliyoruz. Yıkım atıklarında asbest yok diyebilir miyiz?

H.İ.K:  Asbest aslında 2000’li yıllara kadar Fazla ağır kullanılan bir malzemeydi. Fakat kanserojen tesiri sıhhat risklerinin ortaya çıkmasıyla Birlikte 2010 yılından itibaren dünyada ve ülkemizde de kullanımı yasaklandı. Bu yasaktan sonra asbest kullanılmıyor olarak düşünsekte Özellikle eski yapılmış binalarda ya da asbest ve asbest lifi içeren piyasada hala kullanılan gereçler var. O yüzden her ne kadar yasaklanmış olsa da muadilleri Mevcut olduğundan hala Önemli bir sıhhat tehdidir. lakin asbestin yanı Dizi binalardaki inşaat, yalıtım materyallerinden kaynaklanan, boya demir ve öbür aksan, tesisatlarda bulunan toksik kimyasallardan kaynaklanan tehlikeyle de karşı karşıyayız. Çeşitli gazlar var, yıkımla birlikte ortaya çıkan gazlar var. Bunların her biri Fazla Aka çevresel risk oluşturuyor. Afetleri yönetmek evet sıkıntı. Afet idaresi kadar çevresel riskleri yönetmek, afet sonrasında oluşacak bu çevresel riskler ve bunların uzun vadeli tesirlerini de gerçek yönetebilmek Denetim edebilmek bu noktada daha Değerli hale geliyor. 

BSHA: Şu anda gerçekleştirilen yıkım atıklarının bertaraf edilmesi sürecine yönelik çalışmalar hakkında bilginiz Mevcut mı?

H.İ.K: Yaşadığımız zelzele ile Bir arada bu derece Aka yıkımların yaşandığı felakette hazırlıksız olduğumuzu bir Defa daha gördük. Bu noktada afetteki koordinasyonsuzluk yıkıntı kaldırma ve yıkım atıklarında da devam ediyor. Birinci gelen haberler yıkıntı atıklarının Hatay Milleyha sulak alanına götürülerek özensiz boşaltıldığı biçimindeydi. Bakanlık  daha sonra yaptığı açıklamalarda alanın temizlendiği, depolama alanı olarak çalışmaların yürütüldüğü ve eski maden ocakları olmak üzere denetimli alanlarda enkazın depolanacağı bilgisini paylaştı. Fakat görülen uygulamalarsa yıkıntı sürecinin denetimli yürütülemediğini gösteriyor. Burada yaşanan aksilikler ve depolama şartlarındaki eksiklikler uzun yıllar sürecek Geri dönüşü olmayan Etraf ve Kamu sıhhati meselelerine da yol açacak. AFAD uyumunda çalışmaları yürütülen Ulusal Afet Yönetim Planları, Vilayet Afet Risk Azaltma Planları,İl Afet  Müdahale Planlarında Laf konusu alanlara ait kapsamlı bilgilendirme ne yazık ki yok. Bu planların dokuman olarak Mevcut olsa da uygulama sürecinde olmadığını gördük. 

“Kentleşemiyoruz, betonların ortasında kayboluyoruz”

BSHA: Yakın periyotta İzmir’de sarsıntıdan kaynaklı yıkımlar ve can kayıplarımız oldu. O Vakit nasıl bir İmtihan verdik?

H.İ.K: İzmir  zelzelesinde yaşadığımız süreçte de yıkıntı atıklarının var inşaat atıkları depolama alanlarına ek alanları konusunda misal meseleler yaşandı. Yaşanmaya devam ediyor. Aka çaplı yıkımların getirdiği atık sorunu da Aka ve bu Sıkıntı yanlışsız yönetilemezse Sebep olacağı Etraf ve Ömür meseleleri da büyüyerek devam ediyor. İzmir Vilayet Afet Yönetim Planı (TAMP),İl Afet Risk Azaltma Planı ( İRAP) 2021 Yılında onaylanmıştır. Mevzuatta tanımlanan süreçlerin uygulama ve kontrol eksikliklerini  kentsel dönüşüm ve tekil yapı yıkımlarında yaşıyoruz. İzmir zelzelesi ve sonrasında yaşanan yıkıntı kaldırma ve yıkım süreçlerinde de Gerekli tedbirlerin alınmadığını, kontrol ve Yönetim eksikliklerini yaşadık yaşamaya devam ediyoruz. Kentleşmenin getirdiği en Aka meselelerden birisi olan atık idaresi sürecini planlamadan yürütülen çalışmaların bedeli yaşam  alanları ile Birlikte canlı ömrü oluyor. Halihazırda İzmir kentinde var hafriyat depolama alanlarının yetersizliği, yapılaşma sürecinin suratına yetişemeyen atık Yönetim alanları ve denetimsizlik  sıkıntıları büyüyerek devam ederken, Aka yıkımlar yaşamamız halinde bu sürecin de ne yazık ki yönetilemeyeceğini görüyoruz. 

BSHA: zelzele bilimcilerin açıklamaları İstanbul, İzmir üzere Aka kentlerde bugün olmazsa bir gün Aka şiddette zelzeleler olacağına dikkat çekip, uyarıyorlar. Bugün ile geçmişteki zelzele felaketlerindeki yıkım atıkları idaresini kıyaslarsak hangi noktadayız?

H.İ.K: Kentlerimizi yapıdan ibaret, binalardan ibaret görüyoruz. Bu kentlerdeki ömrü, ömrün getirdiği muhtaçlıkları, afetin ve afet risklerinin getirdiği muhtaçlık ve planlamaların değerlendirilmediğini görüyoruz. Kentlerimizde toplanma alanları yok. Park olarak görülen yerler de betona yeniliyor. Yine bu alanlar altyapı imkanlarından mahrum. Afete yakalanma anımızla birlikte afet sonrasında yönetilen süreçlerde de eksiklikler var. Kentleşemiyoruz, betonların ortasında kayboluyoruz. Afet sonrası atıkların idaresi ile ilgili de bir planlama yapılmıyor. Kentler Daimi değişiyor. Planlar Daimi değişiyor Ömür alanlarımız, sulak ve tarım alanlarımız betona mahkum ediliyor. zelzele afeti anında bize Ömür sağlayacak alanlarımızı da ne yazık ki betona mahkum ediyoruz. Bu keşmekeşin içerisinde 1999’da ve sonrasında da yaşadığımız bütün acılara Karşın hala tıpkı noktada olduğumuzu görüyoruz. bütün bu Acı tecrübelerden sonra bugünkü yaşanılan süreçte de söylediğimiz kelamların yalnızca havada kaldığı da bir Istırap gerçek olarak karşımıza tekrar tekrar çıkıyor. İlgili yönetimler ve bütün bileşenlerin afetlerin yaratacağı yıkımların engellenmesi, mümkün tesirlerinin planlanması ve yönetilmesi evrelerinde uygulanacak tahlilleri bir Lahza Evvel hayata geçirmesi ve kamuoyu ile Bir arada afetlere dirençli ve Amade olması gerekiyor. (BSHA – ilim ve sıhhat Haber Ajansı)